จากที่สหภาพยุโรปเสนอจัดตั้งศาลพิเศษเพื่อดำเนินคดีรัสเซีย ในข้อหาก่ออาชญากรรมจากการรุกรานยูเครน ทำให้หลายฝ่ายถกเถียงเกี่ยวกับความเป็นไปได้ในการให้รัสเซียชดใช้ต่อการกระทำดังกล่าวนั้น
ล่าสุดวันที่ 12 ธันวาคม 2565 สื่อต่างประเทศรายงานว่า ว็อบเก โฮกสตรา (Wopke Hoekstra) รัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศเนเธอร์แลนด์ ออกมาระบุว่า ประเทศของเขายินดีจะเป็นที่ตั้งศาลพิเศษที่ได้รับการสนับสนุนโดยสหประชาชาติ (ยูเอ็น) เพื่อทำการไต่สวนความผิดของรัสเซียฐานส่งทหารรุกรานยูเครน
โดยเนเธอร์แลนด์ และสหภาพยุโรป (อียู) เตรียมขอการสนับสนุน และเงินทุนจากนานาชาติเพื่อจัดตั้งศาลดังกล่าว ซึ่งจะทำงานอย่างเป็นเอกเทศ และไม่ก้าวก่ายงานของศาลอาญาระหว่างประเทศ (ICC) ที่ตั้งอยู่ในเนเธอร์แลนด์เช่นกัน
ด้าน อัวร์ซูลา ฟอน แดร์ ไลเอิน ประธานคณะกรรมาธิการยุโรป แถลงเมื่อเดือนพฤศจิกายนว่า ศาลพิเศษแห่งใหม่ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากประชาคมโลกคือสิ่งจำเป็น เพื่อให้มั่นใจว่าปฏิบัติการสงครามที่รัสเซียกระทำต่อยูเครนซึ่งถือเป็นอาชญากรรมการรุกราน (crime of aggression) จะไม่ถูกปล่อยผ่าน
องค์การสหประชาชาติได้ให้คำนิยามการกระทำรุกราน (act of aggression) ไว้ว่าหมายถึงการที่รัฐใดๆ ใช้กำลังอาวุธกระทำต่ออธิปไตย บูรณภาพดินแดน หรือเอกราชทางการเมืองการปกครองแห่งรัฐอื่น หรือการยึดครองทางทหารในทุกรูปแบบ
แม้สิ่งรัสเซียทำจะเข้าข่ายเป็นความผิดตามกฎหมายระหว่างประเทศ แต่ผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายชี้ว่า เขตอำนาจศาล (jurisdiction) ของ ICC จะครอบคลุมเฉพาะรัฐภาคีและรัฐที่ทำข้อตกลงยอมรับในเขตอำนาจศาลเท่านั้น ตัวอย่างเช่น ยูเครน เป็นต้น ทว่าไม่รวมถึงรัสเซีย
นานาชาติลงความเห็นเป็นเอกฉันท์มากขึ้นว่าจำเป็นจะต้องมีการตั้งศาลพิเศษขึ้นเพื่อไต่สวนการรุกรานและอาชญากรรมแห่งการก่อสงครามของรัสเซีย ซึ่งเป็นสิ่งที่ ICC ไม่สามารถทำได้
อย่างไรก็ดี การิม ข่าน อัยการของ ICC ออกมาเตือนเมื่อสัปดาห์ที่แล้วถึงความไม่เป็นเอกภาพที่อาจเกิดขึ้น และย้ำว่า ICC คือศาลระหว่างประเทศที่มีอำนาจไต่สวนอาชญากรรมการรุกรานอยู่แล้ว เพียงแต่รัฐภาคีจะต้องร่วมกันแก้ไขช่องโหว่ที่มีอยู่เท่านั้น
โดยเนเธอร์แลนด์ยังเป็นที่ตั้งศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (International Court of Justice : ICJ) รวมถึงบรรดาศาลพิเศษต่างๆ ที่ไต่สวนเกี่ยวกับกรณีเลบานอน โคโซโว และอาชญากรรมสงครามในอดีตดินแดนยูโกสลาเวียด้วย
ก่อนหนี้เมื่อวันที่ 16 ตุลาคม ที่ผ่านมา มีการออกแถลงการณ์จาก กระทรวงการต่างประเทศของเอสโตเนีย, ลัตเวีย และลิทัวเนีย ซึ่งเป็นกลุ่มประเทศที่อยู่ติดทะเลบอลติกและมีพรมแดนติดกับทางตะวันตกของรัสเซีย ระบุเรียกร้องให้มีการดำเนินคดีกับรัสเซียในเรื่องอาชญากรรมที่ก่อกับยูเครน
ในแถลงการณ์ระบุว่า ก่อนที่สหภาพยุโรปจะจัดให้มีการหารือในเรื่องที่รัสเซียรุกรานยูเครน กระทรวงต่างประเทศของเอสโตเนีย, ลัตเวีย และลิทัวเนีย ขอเรียกร้องให้สหภาพยุโรปใช้ความพยายามในการสนับสนุนยูเครนในการทำให้รัสเซียต้องรับผิดชอบต่ออาชญากรรมการรุกราน
การจัดตั้งศาลยุติธรรมพิเศษจะเป็นการช่วยเอื้อต่อบทบาทของศาลอาญาระหว่างประเทศ (ICC) ด้วย ในขณะที่ ICC จะทำหน้าที่ลงโทษบุคคลที่ก่ออาชญากรรมสงคราม, การฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ และอาชญากรรมต่อมนุษยชาติ ศาลยุติธรรมพิเศษจะทำหน้าที่จัดการกับอาชญากรรมการรุกราน
